سنڌي هاري جي حالت ۽ غلامي بابت نئين عالمي رپورٽ

 تازو آيل هڪ عالمي اداري پاران گروي ۽ جبري پورهئي جي بنياد تي مرتب ڪيل رپورٽ ۾ انڪشاف ڪيو ويو آهي ته 6 ارب آبادي واري ڌرتي جي هن گولي ته 3 ڪروڙ انسان اڄ به غلامي واري زندگي گذاري رهيا آهن. جنهن ۾ هندستان پهرئين، چين ٻئي ۽ پاڪستان ٽئين نمبر تي آهن. هن فهرست ۾ ڪيترن ئي ترقي ڪيل ملڪن کي به شامل ڪيو ويو آهي. عالمي رپورٽ هڪ پاسي رکي اسين هتي سنڌي زرعي پورهيت يا هاري جي عام زندگي جو جائزو وٺون ته حالات ڪافي خراب نظر اچن ٿا.  گروي ۽ جبري پورهئي جي حوالي سان زرعي پورهيتن کان به وڌيڪ خراب حالت بٺن تي سرون ٺاهڻ وارن مزدورن جي آهي جن جو اسي سيڪڙو جڏهن ته زرعي پورهيتن جو پنجاه سيڪڙو گروي يا جبري پورهيو ڪرڻ تي مجبور آهن. زرعي پورهيتن کي يونين ٺاهڻ ۽ سوشل سيڪيورٽي وغيره جي ڪابه قانوني سهوليت ناهي. گذريل ٻن ٽن سالن واري ٻوڏ سبب گروي ۽ جبري پورهيو ڪرڻ وارن جي سنڌ ۾ هڪ نئين کيپ به پيدا ٿي وئي آهي. ٻوڏ  جا ستايل ماڻهو بٺن ۽ زمينن جي مالڪن وٽ پنهنجا ٻچا گروي رکي مزدوري ڪرڻ تي مجبور ٿي پيا آهن. اسان وٽ جبري پورهيو ڪرڻ وارو ڪو خاندان جيڪڏهن هڪ زميندار کي ڇڏي ٻئي وٽ پورهيو ڪرڻ چاهيندو آهي ته اڳوڻو زميندار مٿس لکيل قرض ٻاهرو ٻاهر ٻئي زميندار کان وصول ڪري پوءِ ان هاري جو خاندان سندس حوالي ڪندو آهي، ان طرح ايمانداري سان ڏسجي ته اها زميندارن وچ ۾ هارين جي خريد و فروخت ئي آهي جيڪا هن ڌرتي تي اڃا تائين جاري ۽ ساري آهي. ڪيترائي زميندار هارين کي خريف يا ڪتي جي فصل جي ونڊي ته ڏيندا آهن پر ربيع يا چيٽ جو سمورو فصل ساڳئي هاري جي سنڀال هيٺ پچائي سيري جي نالي ۾ ٻئي مٿا پاڻ کڻي ويندا آهن، اهڙي طرح سال جا چيٽ وارا ڇهه مهينا هاري جو ڪمائي وارو ميٽربيٺل رهندو آهي ۽ هو جيڪي وِرو ۽ بيماري سيماري جي حالت ۾ زميندار کان کڻت کڻندو آهي اهو قرض جي صورت ۾ مٿس چڙهندو رهندو آهي. هارين سان ليکي ۾ به زيادتيون ڪيون وڃن ٿيون، زميندار پاران ڦٽيون ٽي هزار روپيا في مڻ وڪرو ڪري هاري کي ٻه هزار يا ٻاويه سئو جو اگهه ٻڌايو وڃي ٿو ساڳئي ريت ڀاڻ جي ٻوري پنجويه سئو ۾ خريد ڪري هاري مٿان ساڍا ٽي هزار ۾ مڙهي وڃي ٿي، ورو به بازار جي اگه کان مٿي ملي ٿو، هاري اهي معاملا ڪٿي به چئلينج نه ٿو ڪري سگهي. سنڌ جي هارين سان عقيدي ۽ ذات برادري جي بنياد تي به زيادتيون ڪيون وڃن ٿيون جنهن جو دنيا ۾ ٻئي پاسي هاڻ ڪو تصور به ناهي، زميندار جي ساڳئي مذهب يا برادري جو هاري هوندو آهي ته ان سان سٺو وهنوار ڪيو وڃي ٿو ۽ اهو مٿي ڄاڻايل زيادتين کان ڪنهن حد تائين بچيل رهي ٿو پر جيڪڏهن هاري ٻئي مذهب يا برادري سان تعلق رکي ٿو ته ان کي اُبتي ڪاتي سان ڪُٺو وڃي ٿو، اهو ئي سبب آهي جو هن مهل تائين سڀ کان وڌيڪ ڪولهي، ڀيل اوڏ ۽ ٻين هندو هارين جون شڪايتون سامهون اچي رهيون آهن، مسلمانن مان رڳو ماڇي، شيخ ۽ بجير وغيره ئي آهن، جن سمورن کي هن جاڳيردار سماج ۾ گهٽ ذات وارا سمجهيو وڃي ٿو.

گذريل ڪيترن ئي سالن کان  عدالتي ذريعي هزارين هاري ظالم زميندارن جي نجي جيلن مان آزاد ٿي چڪا آهن زميندارن تي انهن کان گروي ۽ جبري پورهيو وٺڻ جا ڏوه ثابت ٿيڻ باوجود هڪ به زميندار کي هن وقت تائين ڪنهن عدالت پاران ان ڏوه جي سزا ناهي ملي. عدالتون اهڙن ظالمن کي سزائون ڏيڻ جي شروعات ڪن ته زميندارن جو هارين سان رويو بهتر ٿي سگهي ٿو.

نورمحمد سمون، ڍورونارو